Szlak kotwic

Kotwice od jakiegoś czasu stanowią przedmiot zainteresowania turystów i czasami stanowią cel wycieczek.
Niewątpliwie pierwszym rodzajem kotwicy był przywiązany na powrozie odpowiedni kamień, a dzisiaj ocenia się, że w światowej żegludze – śródlądowej i morskiej – używa się około pięciu tysięcy wzorów kotwic, z czego najbardziej popularne są cztery podstawowe modele, w tym: kotwice czterołapowe, admiralicji, patentowe i lemieszowe. Popularny rysunek oraz znak graficzny kotwicy jako symbolu nadziei, to właśnie stylizowana kotwica admiralicji.

Duże kotwice okrętowe najczęściej są wraz z wycofanym statkiem złomowane. Tylko niektóre mają więcej „szczęścia” i jako ciekawe eksponaty wzbogacają nie tylko kolekcje muzeów morskich czy historycznych, ale też jako pamiątki morskiej historii zdobią place i ulice miast portowych i wielu innych, nawet daleko od morza. Dlaczego w te miejsca trafiły? Są przecież tylko jednym z technicznych wynalazków zapisanych trwale w dziejach ludzkości, jednak chyba żaden z nich nie jest tak popularny, jak kotwice. Są wszędzie wokół nas, w przestrzeni publicznej – w żegludze, sztuce, ikonografii, grafice, heraldyce, sztuce, rzemiośle, jako pamiątki, ozdoby, czy wreszcie jako wymowny znak – „Kotwica” – Polski Walczącej.

Tylko w samym Szczecinie takich pamiątkowych „ulicznych” kotwic można naliczyć co najmniej kilkadziesiąt, i to w samym centrum, z jedną z największych i najciekawszych potężną „Kotwicą Sediny”, zdobiącą plac Tobrucki, na miejscu rzeźby zdobiącej przedwojenną Manzelbrunnen (Fontannę Manzla).

Szczecin

Kotwice okrętowe na Pomorzu Zachodnim

Podobnie jak w Szczecinie duże kotwice okrętowe można też znaleźć w licznych miejscowościach Pomorza Zachodniego, szczególnie w nadbałtyckich portach i kurortach, od Świnoujścia po Kołobrzeg i Darłowo. Są też w miejscowościach leżących dalej od morza, np. w Barlinku, Kołbaczu, Czaplinku i innych.

MIĘDZYZDROJE

ŚWINOUJŚCIE

W morskim mieście, takim jak Świnoujście, kotwice spotkamy w wielu miejscach. Znajdujemy je koło budynków użyteczności publicznej, jak Urząd Miasta, Muzeum, szkoły, obok prywatnych domów, a nawet na cmentarzu. Widoczne są także na bramach, emblematach urzędów i instytucji morskich, aż po guziki mundurów marynarskich. Nie ma bowiem innego, tak charakterystycznego symbolu pracy na morzu i tradycji marynarskiej. Samo słowo „kotwica” jest nazwą klubu żeglarskiego, ale też bardzo często występuje w nazwach obiektów noclegowych i restauracyjnych.

LUBCZYNA

Wieś wczasowiskowa i marina żeglarska nad jeziorem Dąbie. Na centralnym placu, przy ul. Dąbskiej, instalacja artystyczna łącząca trzy starochrześcijańskie symbole – Krzyż, Kotwicę i Serce, czyli Wiarę, Nadzieję i Miłość. Przed szkołą, przy ul. Lipowej, duża kotwica patentowa, z tablicą upamiętniającą 700-lecie miejscowości.

KOŁBACZ

MORZYCZYN

BARLINEK

Kotwice w Barlinku – takich „imiennych” kotwic, pochodzących ze statków Polskiej Żeglugi Morskiej, po ich wycofaniu z eksploatacji, jest w kraju już kilkanaście. Tak właśnie trafiła do Barlinka kotwica Halla z handlowego statku m/s „Barlinek”, zbudowanego w 1972 r. w gdańskiej Stoczni „Wisła”, którego matką chrzestną była mieszkanka Barlinka Halina Garbacz. Pozostała kotwica, ustawiona w 2003 r. na postumencie przy brzegu Jeziora Barlineckiego, na promenadzie. Upamiętniono w ten sposób 30. rocznicę wodowania statku, o czym informuje dodana tablica.

POBIEROWO

Jedną z atrakcji nadmorskiego Pobierowa, jest nietypowa „instalacja artystyczna” z dużą kotwicą patentową Halla wzbogacona o stylizowany łańcuch, „patrzący” pion, nawet zwieńczony sylwetką statku. Dodatkowym akcentem jest jeszcze fantazyjna róża wiatrów z rybami. Wymowa całości – może przypadkowo – jest nieco zbliżona do „zakotwiczonego” nieba w Sandomierzu i Gryfinie.

KOŁOBRZEG

Największy zbiór kotwic w Kołobrzegu – obecnie w Kołobrzegu znajduje się największa w Polsce kolekcja kotwic okrętowych. Kotwice trafiły tutaj z inwestycji realizowanej w latach 2018-2022 przez Urząd Morski w Szczecinie, pod nazwą ,,Modernizacja toru wodnego Świnoujście – Szczecin do głębokości 12,5 metra”. Spodziewanym – ale nie aż na taką skalę – dodatkowym efektem prac pogłębiarskich było zlokalizowanie i wydobycie prawie 100 ton cennych obiektów zabytkowych, wśród których było blisko 100 kotwic okrętowych, od wiekowych kotwic admiralicji, po nowsze, rybackie, patentowe Halla i inne, nawet kilkutonowe. Decyzje co do dalszych losów wszystkich tych artefaktów podejmowano po konsultacjach z całym zespołem archeologów podwodnych i historyków, pod merytorycznym kierownictwem Aleksandra Ostasza, dyrektora Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu. Wszystkie te cenne zabytki z toru wodnego Szczecin-Świnoujście trafiły już do zbiorów Muzeum, a tym samym kołobrzeskie muzeum ma w tej chwili najbogatszą krajową kolekcję zabytkowych kotwic okrętowych. Wzbogaciły one już wcześniejsze zbiory kotwic, w tym egzemplarze od najstarszych typu „admiralicji”, mocno skorodowanych, wydobytych wcześniej z morza w rejonie Bornholmu, datowanych na XVII-XVIII wiek, po współczesne.

Zbiory kotwic znajdują się zarówno w głównej siedzibie Muzeum, przy ul. Armii Krajowej, jak i w porcie, w Kołobrzeskim Skansenie Morskim. Kolejnych kilkanaście kotwic znajduje się w innych lokalizacjach, min. w porcie jachtowym, z Aleją Zasłużonych Żeglarzy, na tarasie przy latarni morskiej i w mieście.

DZIWNÓW

Pomnik „Rybakom – którzy oddali życie morzu” w Dziwnowie, odsłonięty w 1981 r. na cześć miejscowych rybaków, którzy w czasie pracy zginęli na morzu. Głównym akcentem pomnika jest duża kotwica patentowa, ze sporym odcinkiem łańcucha kotwicznego, posadowiona na postumencie, z tablicą: „Rybakom, którzy oddali życie morzu. Cześć ich pamięci. Koledzy”. Bardzo zbliżone w wymowie są inne podobne pomniki, m.in. w Unieściu i w Chłopach. Oba to duże kotwice produkcji ZAMECH-u, z tablicami „Pamięci tych, którzy nie powrócili z morza”…

KAMIEŃ POMORSKI

KOSZALIN

Duża kotwica patentowa Halla, wydobyta podczas pogłębiania awanportu w Gdyni, przekazana miastu Koszalin. Została ustawiona w 1985 r. na Osiedlu „Morskim” przy ul. Bytomskiej w Koszalinie, z tablicą z brązu – „W 40-lecie powrotu Koszalina do Macierzy mieszkańcom osiedla „Morskie”.

TRZEBIEŻ

NOWE WARPNO

PODGRODZIE

GRYFINO

STEPNICA

Dwie z kotwic wydobytych z toru wodnego Szczecin-Świnoujście trafiły już do Stepnicy, nad Roztoką Odrzańską, gdzie zostały wyeksponowane w pejzażu miasta i portu. Wzbogaciły istniejącą już od dawna ciekawą kolekcję kilkunastu kotwic – rybackich i patentowych, wydobytych z Zalewu Szczecińskiego, zgromadzoną przez gospodarzy miejscowej Tawerny „Panorama” .

CZAPLINEK

POLICE

Jednym z akcentów pomnikowych ze stylizowanymi kotwicami jest współczesna „rozebrana” wersja wspomnianej szczecińskiej przedwojennej Fontanny Manzla. Od 1976 r. zdobi fontannę na historycznym Rynku Starego Miasta. Przedstawia kontrowersyjną, aluminiową, ażurową i nagą „Sedinę”, wspartą o stylizowaną kotwicę.

DŹWIRZYNO

MRZEŻYNO

DARŁOWO

NIECHORZE

DRAWSKO POMORSKIE

UNIEŚCIE

CHOSZCZNO

Kotwice okrętowe na przygranicznym terenie Meklemburgii -pomorza przedniego

Zwyczaj eksponowania zabytkowych kotwic okrętowych w przestrzeni publicznej, szczególnie w rejonach nadmorskich, praktykowany jest też w przygranicznych regionach Meklemburgii – Pomorza Przedniego. Poniżej kilkanaście wybranych przykładów.

UECKERMÜNDE

SASSNITZ

Głównym portem największej niemieckiej wyspy Rugii jest Sassnitz, z portem rybackim i dużą bazą promową. Na terenie portu mieści się lokalne muzeum (Sassnitzer Fischerei- und Hafenmuseum), dokumentujące historię Sassnitz jako głównego rybackiego i promowego portu Rugii. Wśród eksponatów jest też kilka wiekowych kotwic – typu „admiralicji” i rybackich. Integralną częścią muzeum jest przycumowany przy sąsiednim nabrzeżu historyczny kuter rybacki „Havel”, z kotwicami patentowymi. Nawiązanie do ważnego na Rugii rybołówstwa bałtyckiego są też często spotykane kotwice rybackie.

STRALSUND

Nadbałtycki Stralsund, nazywany bramą Rugii, ma połączenie kolejowe i drogowe z największą wyspą Niemiec – Rugią. Miasto i port leży nad cieśniną Stralsund i jest siedzibą powiatu Vorpommern-Rügen. Największą atrakcją turystyczną jest tutaj Niemieckie Muzeum Morza, najczęściej odwiedzane muzeum w północnych Niemczech. Jego początkiem było skromne Muzeum Przyrodnicze, utworzone w 1951 r., w gmachu dawnego kościoła św. Katarzyny z XIII w., przekształcone w 1974 r. w unikatowe Muzeum Oceanografii i Rybołówstwa – Akwarium (Museum für Meereskunde und Fischerei – Aquarium). Uzupełnieniem do niego jest nowoczesne Oceanarium (Ozeaneum), w porcie miejskim, otwarte w 2008 r., uznane za Europejskie Muzeum Roku 2010.

GÖHREN

PREROW

DÄNHOLM

KAMMINKE

MUZEALNE STATKI I ICH KOTWICE

Dobrym uzupełnieniem historycznego świata kotwic są muzealne statki, żaglowce i okręty wojenne, na przykładzie których można prześledzić, w jakie kotwice główne i zapasowe zostały wyposażone. Takimi są m.in. nasze jednostki muzealne – „Dar Pomorza” i ORP „Błyskawica” w Gdyni i m/s „Sołdek” w Gdańsku. Podobne statki-muzea można spotkać w portach Meklemburgii, a takim jest wspomniany kuter rybacki „Havel” w Sassnitz. Także w Sassnitz można zwiedzić muzealny okręt podwodny HMS „Otus”, typu Oberon, zbudowany w 1962 r. Służył w brytyjskiej Royal Navy do początku lat 90. XX w., a po wycofaniu ze służby został później zakupiony przez niemieckiego biznesmena, który przeprowadził okręt do Sassnitz, gdzie teraz pełni rolę pływającego morskiego muzeum. Jest imponującym zabytkiem wojennej techniki podwodnej, z nabrzeża dobrze widoczna jest jego kotwica. Drugi muzealny okręt podwodny bazuje w Peenemünde, na Uznamie, gdzie jedną ze stałych atrakcji jest udostępniony do zwiedzania były sowiecki rakietowy okręt podwodny U-461, z dobrze widoczną kotwicą patentową, chronioną w marszu ruchomą klapą.

OBIEKTY ZWIAZANE Z HISTORIĄ MORZA

OBIEKTY ZWIAZANE Z HISTORIĄ MORZA

1. MORSKIE CENTRUM NAUKI im. prof. Jerzego Stelmacha – Szczecin, Nad Duńczycą 1 –

4. MUZEUM ORĘŻA POLSKIEGO – Kołobrzeg, ul. Gierczak 5
5. SKANSEN MORSKI – Kołobrzeg, ul. Szyprów 1
7. MUZEUM MODELI STATKÓW W LATARNI MORSKIEJ – Kołobrzeg, ul. Morska 1
8. MUZEUM BURSZTYNU – Kołobrzeg, ul. Obrońców Westerplatte 18A/U4 18B/U5
9. MUZEUM BURSZTYNU – Jarosławiec, ul. Nadmorska 1b
12. MORSKIE CENTRUM NAUKI – NAUTICA PARK – Dziwnów, ul. Parkowa 6a
13. MUZEUM MULTIMEDIALNE – Trzęsacz, ul. Klifowa 3b
14. MUZEUM RYBOŁÓWSTWA MORSKIEGO – Świnoujście, Plac Rybaka 1
15. MUZEUM RYBOŁÓWSTWA MORSKIEGO – Niechorze, Aleja Bursztynowa 28